اندیشه های یک معلّم

سجع – در لغت به معنی آواز کبوتر و فاخته است، کلمات هم آهنگ در جمله قرینه قرار می گیرند به عبارت دیگر کلماتی که در وزن یا حرف روی یا هر دو یکسان باشند- سجع در نثر مانند قافیه در شعر عمل می کند.

مثال : رونده ی بی معرفت مرغ بی پر است و عالم بی عمل درخت بی بر و زاهد بی علم خانه ی بی در  « مشک آن است که ببوید نه آن که عطار بگوید»

سجع بر 3 قسم است ، متوازی – مُطّرف – متوازن .

1-   متوازی : هم از نظر وزن و هم از نظر حروف پایانی یکسان است.

2-   مطّرف: از نظرحروف پایانی یکسان هستند.

3-   متوازن : از نظر وزن یکسان هستند.

نثری که دارای سجع باشد نثر مسجع           می گویند . مانند گلستان سعدی- مناجات نامه خواجه عبدالله انصاری و ...

متناقض نما یا پارادوکس : شاعر یا نویسنده برای تاکید و تّوجه بیشتر و عمق بخشیدن به کلام از دو صفت مخالف در نوشته یا شعر خود می آوردکه معمولاً پشت سر هم قرار می گیرند .

مثال : از تهی سرشار= که سرشار ناقض تهی است.

تلمیح : اشاره ای غیر مستقیم به آیات ، روایات، احادیث، داستان، رویدادهای تاریخی برای زیباتر ساختن و تاثیر گذاری بیشتر است تلمیح در لغت به معنی از گوشه ی چشم اشاره کردن یا به گوشه ی چشم نگریستن است نویسنده یا شاعر به داستان یا مَثَلی ، آیه و یا حدیثی معروف اشاره کند.

یارب این آتش  که در جان من است                                                                                                                                     

                                                                                    سرد کن  آنسان که کردی بر خلیل «حافظ»

تلمیح به داستان حضرت ابراهیم خلیل است.

تضمین : شاعر و نویسنده یک  مصراع یک بیت ویا چند بیت از شاعر یا نویسنده ای در نوشته ی خود می آورد .

حافظ از جور تو حاشا  که بگرداند روی

                                          « من از آن روزی که در بند توام آزادم »

مصراع دوم از سعدی است.

تشبیه :‌چیزی را به چیزی دیگر شبیه و مانند کنند  که بین که بین آن دو مثال  مشابهت و صفت مشترک وجود داشته باشد. 

چهره ی فاطمه مانند ماه زیباست . تشبیه 4 رکن دارد.

طرف اول تشبیه ( مشبه) چهره ی فاطمه  که تشبیه به ماه شده است.

طرف دوم تشبیه ( مشبه به) ماه که چهره ی فاطمه به آن تشبیه شده است.

وجه شبه  صفت مشترک بین طرف اول و طرف دوم = زیبایی

ادات تشبیه = کلمه ای که بر تشبیه دلالت دارد مثل : چون ، همچون، گویی، مانند و... تشبیه انواعی نیز دارد.

مراعات نظیر یا تناسب یا مؤاخات : کلماتی که در معنی با یکدیگر متناسب باشند.

از نظر جنس : ابرو باد و مه و خورشید و فلک در کارند.

از نظر شباهت همراهی : چشم نرگس – فرهاد کوهکن

منابع :

1.همایی ، جلال الدین، متون بلاغت و صناعات ادبی ، موسسه تهران – نشر هما .

2.وحیدیان ، کامیار، تقی ، وزن و قافیه ی شعر فارسی ، نشر دانشگاهی تهران

3. کتاب های فارسی دوره متوسطه

4. سایت های اینترنتی

تهیّه کننده : سرکار خانم  فرحناز یاری میانه